Wstęp

Poniższy poradnik starałem się napisać prostym, zrozumiałym językiem, tak żeby każdy mógł bez problemu zrozumieć poszczególne zagadnienia. Nie będą to jakieś naukowo-techniczne wywody tylko najważniejsze informacje przedstawione w jak najbardziej przystępny dla zwykłego człowieka sposób. Startujemy!

1. Ale o co chodzi?

Platforma K8, czyli inaczej mówiąc AMD64, została gruntownie przebudowana w porównaniu do doskonale wszystkim znanego K7 (Socket A, AMD 32bit). Najważniejsze różnice najlepiej wyjaśniają poniższe schematy:

Jak widać na powyższym schemacie, "sercem" całego komputera jest mostek północny (North Bridge) - w nim znajduje się kontroler pamięci. Zanim dane dotrą z procesora do pamięci RAM (i na odwrót) muszą przejść przez NB, co skutecznie obniża wydajność. Teraz spójrzmy na budowę platformy K8:

W tym przypadku kontroler pamięci został umieszczony bezpośrednio w procesorze. Dane mają do przebycia znacznie krótszą drogę, co wpływa korzystnie na wydajność. Zrezygnowano także z SB - wszystkie jego funkcje przejął NB. W przyszłości AMD planuje także zintegrowanie w procesorze kontrolera PCI-e (Socket 1207) - co z tych planów wyjdzie przekonamy się już niedługo. Zrezygnowano również z szyny FSB na rzecz HT - pełni dokładnie tą samą funkcję, posiada tylko inną nazwę. W dalszej części będę stosował dobrze wszystkim znaną nazwę FSB - nie ma sensu jeszcze bardziej mieszać Wam w głowach.

2. 754 kontra 939

AMD64 obecnie jest podzielone na 2 główne grupy - S754 oraz S939. Obydwie platformy różnią się kontrolerem pamięci umieszczonym w procesorze, odpowiednio 64bit i 128bit oraz częstotliwością szyny HTT (800MHz kontra 1000MHz). Oznacza to tyle, że nasze pamięci w S754 działają tylko w trybie single channel (niezależnie od ilości i konfiguracji modułów pamięci), natomiast w S939 możemy uruchomić je także w trybie dual channel. W teorii oznaczało by to bardzo znaczny przyrost wydajności, w praktyce właściwie nie widać różnicy. Pomijam oczywiście benchmarki w których przyrost wydajności jest znaczny. Jednak dla "zwykłych śmiertelników" oraz graczy dobrym wyborem będzie S754. Bardziej wymagający użytkownicy oraz entuzjaści powinni wybrać S939. Warto wspomnieć, że istnieje jeszcze trzeci Socket - S940, ale jego kwestię pominiemy, ponieważ ta podstawka wykorzystywana jest w serwerach.

A64 S754 kontra A64 S939 - widok na spód CPU.

Należy także pamiętać o różnicy w procesorach przystosowanych do danych podstawek - te posiadające 939 nóżek są wykonane w technologii 0.09 mikrona (można spotkać również z jądrem Newcastle 0.13, ale na dzień dzisiejszy zostały one wyparte przez nowsze konstrukcje), natomiast z 754 nóżkami w technologii 0.13. W praktyce oznacza to jeszcze mniejszą ilość wydzielanego ciepła przez i tak bardzo "chłodne" procesory oraz znacznie lepszą podatność na overclocking technologii 0.09 w porównaniu do 0.13.

3. Nasze ukochane... Procesory

Tutaj krótko i na temat, zajmę się tylko najpopularniejszymi procesorami Athlon64:

S754:
- Newcastle - procesor wykonany w technologii 0.13, 512KB cache, standardowe napięcie 1.5V. Egzemplarze wyprodukowane w 2004 roku dość podatne na podkręcanie, z nowszymi bywa różnie. Średnio 2.1-2.3GHz na standardowym napięciu, lepsze egzemplarze ok. 2.5GHz przy 1.6V. Występują modele od 2800+ (1.8Hz) w górę. Bardzo tani (jak na A64) i dzięki temu popularny procesor.

S939:
- Winchester - technologia 0.09, standardowe napięcie to 1.4V, 512KB cache. Procesor, który ogólnie lubi się kręcić, chociaż dużo zależy od konkretnego egzemplarza. Średnio można osiągnąć ok. 2.4-2.5GHz na 1.4V, najlepsze modele pracują stabilnie przy ok. 2.7GHz przy 1.4V. Najtańszy procesor na podstawkę S939, najniższy "numerek" to 3000+ (1.8GHz). Od pewnego czasu skutecznie zastępowane nową konstrukcją Venice. Należy również dodać, że Winchester jest wydajniejszy od Venice przy tym samym taktowaniu! Jest to ważne przy zakupie komputera dla osób nie zajmujących się podkręcaniem.

- Venice - technologia 0.09, standardowe napięcie to 1.4V, 512KB cache. Nowy rdzeń, posiadający dodatkowo instrukcje SSE3, oraz poprawiony kontroler pamięci - można obsadzić płytę główną nawet 4 kościami 512MB PC400, co w przypadku Winchestera było według AMD niemożliwe. Procesor został okrzyknięty nowym królem podkręcania. Średni wynik o/c? Trafiają się naprawdę fenomenalne egzemplarze (2.9GHz 1.4v, 3GHz 1.5V), jak i dość oporne sztuki (2.2GHz 1.55V). Wiele z nich pracuje na 2.6-2.7GHz przy napięciu zasilania 1.4V.

Występują również inne rdzenie, takie jak Clawhammer czy San Diego oraz seria procesorów FX. Dwa pierwsze posiadają zwiększoną pojemność pamięci cache do 1MB, występują w najwyższych i jednocześnie drogich modelach (np. rdzenie San Diego rozpoczynają się od modeli 3700+ w górę). FX'y natomiast są topowymi procesorami AMD, które posiadają duże możliwości podkręcania oraz w pełni odblokowany mnożnik (pozostałe modele mają odblokowany mnożnik tylko w dół). Cena najszybszych AMD FX to nawet prawie 5000zł! Należy także pamiętać o serii procesorów X2 - są to dwurdzeniowe konstrukcje AMD przystosowane do podstawki S939.

4. Napięcie, temperatury, chłodzenie i zasilanie

• Napięcie - wiele osób pyta się mnie jakie można dać maksymalne napięcie na A64. Na K7 można było zwiększać napięcie procesora, ile tylko się chciało (w skrajnych przypadkach nawet do 2.5V!), należało tylko zapewnić odpowiednią temperaturę naszemu CPU. W przypadku A64 jest trochę inaczej. Jak pewnie wiecie, procesory te pracują na napięciach standardowych 1.4V i 1.5V. Do codziennego użytku nie radzę przekraczać 1.55V. Do kręcenia napięcie można bez problemów podbić do wartości 1.65V - tyle na pewno wystarczy "zwykłym" overclockerom. Bardziej zapaleni mogą ustawić nawet napięcie sięgające 1.75-1.77V - da to bardzo mały wzrost częstotliwości (kilka - kilkanaście MHz), jednak dla zapaleńców będzie ogromnym przyrostem, a dla "normalnych" ludzi nieistotnym szczegółem. Wiąże się to jednak już z pewnym ryzykiem uszkodzenia procesora! Należy również pamiętać o tym, że każdy procesor jest inny i inaczej zareaguje na dodatkowe napięcie.
• Temperatury - A64 mogą pracować w temperaturach sięgających 55-60^oC, nic nie powinno się im stać. Amatorzy podkręcania powinni zapewnić im jednak trochę lepsze warunki pracy wynoszące <50^oC (w stresie). Powyżej tej wartości procesory nie chcą się zbytnio podkręcać i robią się niestabilne. A64 są bardzo wrażliwe na temperaturę (w perspektywie O/C), więc powinniśmy zwracać uwagę na zapewnienie im odpowiednich warunków pracy.

• Chłodzenie - nowe Athlony są bardzo "zimnymi" procesorami, nie potrzebują super wydajnych systemów chłodzenia. Widać naprawdę dużą różnice między takimi procesorami jak najszybsze K7 (Bartony, T-bread'y, Thortony), nie wspominając już o "piekarnikach" Intela. Pisząc te słowa mam 28^oC na Venice przetaktowanym do wartości 2.7GHz! Przy mocniejszym O/C (2.8GHz+ dla s939 i 2.5GHz+ dla s754) CPU zaczynają wydzielać coraz większe ilości ciepła (w końcu został on podkręcony o 1GHz zakładając, że mamy najpopularniejszą wersję 3000+ s939!) i należy mu zakupić jakieś wydajniejsze chłodzenie. Z "wiatrolotów" polecam miedziane lub miedziano-aluminiowe Zalmany i Pentagramy, oraz konstrukcje oparte o Heatpipe (A64 Freezer, XP-90, XP-120, najnowszy Zalman 9500LED itp.). Oczywiście najlepszym rozwiązaniem jest WC oraz bardziej "ekstremalne" chłodzenie (Freon, ciekły azot). Nie należy także zapomnieć o dobrej wentylacji obudowy i zastosowaniu odpowiedniej pasty termoprzewodzącej (polecam produkty Arctica oraz OCZ)!

Zalman 9500LED, kiedy czytacie te słowa nie jest on jeszcze oficjalnie dostępny w Polsce!

• Zasilacz - tutaj krótko i na temat. Wszystkie markowe zasilacze o mocy minimum 400W i mocnej linii 12V (20A i więcej) będą odpowiednie dla naszego komputera. Zostawi nam to jeszcze spory zapas "prądu" na mocną kartę graficzną i podkręcenie naszego zestawu. Nie oznacza to, że nie możemy używać markowych zasilaczy 350W lub nawet 300W - podkreślam - MARKOWYCH! Wszystko będzie działało poprawnie, jednak nie będziemy mieli takiego pola manewru. Należy omijać tanie zasilacze posiadające "ogromną moc" - niestety znajduje się ona tylko na naklejce. W praktyce markowa 300W będzie lepszym wyborem niż 550W firmy "krzak".

5. Trzeba mieć mocne plecy... Płyty główne

Jeśli ktoś chce naprawdę podkręcić swój komputer musi zacząć kompletowanie podzespołów od płyty głównej. Jest ona podstawowym elementem komputera i nie należy na niej oszczędzać! Nie mamy za dużego wyboru patrząc poprzez pryzmat O/C, ale o konkretach za chwilę. Polecam płyty oparte o chipsety nVidii, inne mogą nie sprostać naszym wymaganiom i być "ogranicznikiem" w podkręcaniu naszego procesora, a nawet całego zestawu! Podstawową zaletą układów NV jest stała blokada magistrali PCI oraz bezproblemowa możliwość uzyskiwania bardzo wysokiej szyny FSB. Poniżej moje propozycje.

S754, AGP:
Tutaj nie mamy wyboru - jedyna godna uwagi płyta to DFI Lan Party UT nF3 250Gb. Posiada ona ogromne możliwości regulacji napięć oraz największą liczbę dzielników pamięci (DFI jako jedyny producent stosuje we wszystkich swoich produktach 8 zamiast 4 dzielników!)

S939, AGP:
Do wyboru są 2 godne uwagi płyty - MSI NEO2 oraz DFI Lan Party nF3 ULTRA-D. Zalet DFI chyba nie muszę wymieniać, jest to właściwie ta sama płyta co DFI Lan Party UT nF3 250Gb, tylko ze zmienioną podstawką (S939 zamiast S754). MSI było natomiast przez bardzo długi czas jedynym godnym uwagi rozwiązaniem S939 + AGP. Płyta posiada kilka drobnych błędów, jednak rekompensują je jej liczne zalety.

S939, PCI-e
Najlepsze, jak i najdroższe rozwiązanie. Tradycyjnie polecam którąś z płyt z serii DFI Lan Party nF4 (ULTRA-D, SLI-D, SLI-DR). Płyty maja identyczne właściwości overclockerskie, różnią się natomiast obsługą trybu SLI i dodatkami. DFI posiada m.in. regulację napięcia vcore do 2.1V, a vdimm do 4V! Do bardziej "kulturalnego" i "niskonapięciowego" kręcenia dobrym wyborem będzie także MSI NEO4.

DFI Lan Party UT nF3 250Gb

Dla kogoś kto nie ma zamiaru podkręcać (ręka do góry), lub chce to zrobić "symbolicznie" polecam płyty firmy Gigabyte oraz MSI - zapewniają one bardzo stabilną pracę komputera, jak i zapas do podkręcania (szczególnie Microstar). Natomiast dla prawdziwych overclockerów, którzy chcą wyciskać ostatnie soki ze swoich maszyn wybór jest oczywisty - Desing For Innovation (DFI).

6. Dobra, dobra, ale ja chcę podkręcać!

Zanim zaczniemy poważnie myśleć o przetaktowywaniu, musimy zapewnić odpowiednie warunki "termiczne" naszym podzespołom. Podstawową czynnością jest zmiana fabrycznej pasty termoprzewodzącej z mostka (tyczy się to szczególnie NF4!) - zazwyczaj jest ona marnej jakości (lub w ogóle jej tam nie ma!) i pokrywa tylko część układu. Można także pokusić się o założenie jakiegoś innego radiatora, szczególnie w przypadku zastosowania przez producenta małego i głośnego wiatraczka - zyskamy ciszę i lepsze chłodzenie. Po takim zabiegu temperatura powinna nam nieco spaść.

Ciekawe chłodzenie nF3 - żółty Zalman + 4 Heatpipe z dwoma riadiatorkami.

Następnie powinno się znaleźć wszystkie mocno grzejące się elementy na naszej płycie głównej. Polecam następująca metodę: Włączamy na 2 godziny naszą ulubioną grę - im bardziej wymagająca tym lepiej! Po takiej rozrywce dotykamy palcem po kolei wszystkich elementów płyty głównej (układy, mosfety itp.) - jeśli "macając" kolejna część zauważymy, że jest ona wyjątkowo nagrzana... powinniśmy zapewnić scalakowi jakiś nawiew bądź przykleić do niego mały radiator - dotyczy to szczególnie mosfetów przy procesorze!

Po takim przygotowaniu naszej maszyny możemy zabrać się za podkręcanie. Pierwszą, rzeczą jaką powinniśmy zrobić po wejściu do BIOSu to wyłączanie udogodnienia Cool & Quiet - dość często przeszkadza w O/C. Następnym krokiem powinna być zmiana mnożnika Hyper Transport (może być oznaczony jako LDT/FSB Frequency). Na początek polecam x3 - da to nam możliwość bezproblemowych manewrów z FSB do 300MHz+ dla S939 (fabrycznie HTT 1000MHz - 5x200) i ~270 dla 754 (fabryczne HTT800 - 4x200).

• Na początku powinniśmy sprawdzić z jakim maksymalnym FSB (HTT) pracuje nasza płyta główna. Posiadacze produktów DFI mogą ominąć ten punkt. W domowych warunkach po prostu nie ma możliwości na osiągnięcie maksymalnej częstotliwości płyty. Zmniejszamy mnożnik procesora do x5 i ustawiamy najniższy dzielnik pamięci (div 100MHz). Dzięki takiemu zabiegowi wykluczymy możliwość ograniczenia naszej płyty głównej przez inne, jeszcze nie sprawdzone pod względem O/C podzespoły. Podwyższamy FSB co 10MHz, każdorazowo sprawdzając stabilność komputera np. SPI 1M. Po bezbłędnym przejściu testu podnosimy szynę o kolejne 10MHz znowu sprawdzając stabilność. Jeśli system się nie załaduje, lub SuperPi nie przejdzie całego testu obniżamy powoli magistralę i sprawdzamy już nieco dłużej stabilność komputera (poniżej podaje listę programów do sprawdzania stabilności). Możemy podwyższać napięcie na mostku, oraz jeszcze bardziej obniżyć mnożnik HT np. do x2.5. Po ustaleniu maksymalnego FSB (HTT) płyty możemy przejść dalej.

DFI Lan Party UT nF3 250Gb - widok na część opcji w BIOSie.

• Teraz sprawdzamy jak szybko są w stanie pracować nasze pamięci. Ustawiamy najwyższy mnożnik pamięci (div 200MHz), mnożnik procesora zostawiamy na x5. Teraz pamięci pracują z taką samą częstotliwością jak nasze FSB. Podwyższamy je o 10MHz i sprawdzamy stabilność. Możemy podwyższać napięcie vdimm oraz zmieniać timingi (więcej o timingach w temacie z serii wszystko o - RAM OC, timingi) - jak widać możliwości jest bardzo wiele. Należy także sprawdzać jakie ustawienia są wydajniejsze. Pamięci pracujące na CL3-4-4-11 260MHz wcale nie muszą być szybsze od CL2-3-3-8 220MHz - należy sprawdzić indywidualnie jak będzie najwydajniej. Jeśli nie znamy dobrze naszych pamięci mamy zabawę na kilka godzin.
• Czas na najważniejsze czyli procesor. Ustawiamy pamięci najniżej jak to możliwe (div 100MHz), natomiast mnożnik procesora na najwyższa wartość. Dzięki temu nie będą nam przeszkadzać pamięci. Tradycyjnie powoli podnosimy magistralę sprawdzając system SPi 1M do odnotowania pierwszych błędów. Należy potem powoli obniżać FSB i testować komputer StressPrime2004 (Prime95). Możemy "po drodze" zmieniać vcore, jednak nie powinno się przekraczać wartości o których pisałem wyżej! Należy pamiętać także o temperaturze, szczególnie jeśli używamy BOX'owego lub innego, średnio wydajnego chłodzenia! Po ustaleniu maksymalnej stabilnej częstotliwości procesora czas dostosować do niego nasze pamięci. Ściągamy program A64 MemFreq, który nam w tym pomoże. Nie będę nawet starał się tu tłumaczyć w jaki sposób jest ustalana częstotliwość dla pamięci - niepotrzebnie tylko namieszam wszystkim w głowach, a nie oto w tym chodzi. Zainteresowani zapewne już dokładnie wiedzą na czym to polega. Wpisujemy nasze FSB, oraz mnożnik, np. 300x9. Zakładamy, że nasze pamięci potrafią pracować stabilnie z częstotliwością 250MHz. Szukamy odpowiedniego dzielnika. Mając płytę DFI musimy zaznaczyć opcje DFI - pojawią się dodatkowe dzielniki niedostępne dla produktów innych producentów. W tym przypadku najodpowiedniejszym będzie div 166MHz - da on nam częstotliwość pracy pamięci na poziomie 245MHz. Zapas kilku MHz pozwoli jeszcze trochę zaostrzyć timingi lub obniżyć napięcie vdimm.

Po podkręceniu naszego komputera trzeba obowiązkowo sprawdzić jego stabilność -chyba nie chcemy co chwilę oglądać "blue screenów" i samoczynnie resetujacego się komputera? Poszczególne elementy zestawu mogą pracować "pojedynczo" na danych wartościach, a razem niekoniecznie. W celu potwierdzenia pełnej stabilności polecam zrobienie SuperPI 32M, StressPrime2004 blend test (kilka godzin), oraz jakiś test 3D - bardzo dobrze nadaje się do tego CS:S lub 3DMark01 w pętli. Po bezbłędnym zaliczeniu takiego testu możemy cieszyć się z podkręcenia naszego komputera z AMD64 na pokładzie. Nie polecam zostawiania programów testujących stabilność na noc - w dzień temperatura otoczenia jest trochę wyższa, co może zaważyć na stabilności komputera.

7. FAQ czyli trudne i jeszcze trudniejsze pytania.

AMD64 mają odblokowany czy zablokowany mnożnik?
- A64 posiadają odblokowany mnożnik, jednak tylko w dół. Oznacza to, że możemy tylko obniżać jego wartość poniżej fabrycznego, nie ma możliwości jego podwyższenia. Mając procesor z mnożnikiem fabrycznym x10 możemy ustawić x10, x9, x8, x7 itd., ale już próba z x11 nie powiedzie się. Athlony FX jako jedyne posiadają w pełni odblokowany mnożnik w zakresie od x4 do x25.

Moja płyta główna posiada dziwne ustawienia z procentami dla napięcia vcore. O co w tym chodzi?
- Taki procent oznacza o ile zostanie podniesione napięcie procesora względem ustawionego w danej chwili. Zakładając że mamy ustawione 1.400V po ustawieniu +10% (może być oznaczone również jako *110%) napięcie podskakuje nam o 10% względem 1.400V dając 1.540V (1.4 x 0.1 = 0.14, 1.4 + 0.14 = 1.54). Analogicznie postępujemy przy innych wartościach.

Czy można stosować mnożniki połówkowe, np. x8.5?
- Można, jednak lepiej trzymać się liczb całkowitych.

Pamięć zawsze miała duże znaczenie w wydajności komputera. Czy w A64 jest tak samo?
- Częstotliwość i timingi pamięci w A64 mają małe znaczenie - lepiej skupić się na taktowaniu procesora, bo on daje największy przyrost wydajności całego komputera. Różnica między S754 i S939 nie jest także tak duża jakby mogło się wydawać (single vs. dual channel).

Czy sposób podkręcania S939 i S754 różni się od siebie?
- Obydwa typy procesorów podkręca się na tej samej zasadzie, w S939 należy tylko pamiętać o trybie dual channel.

Jakie pamięci do podkręcania kupić do zestawu z A64?
- Polecam pamięci oparte o układy Samsung TCCD oraz Winbondy BH-5, BH-6 oraz UTT. Odradzam natomiast Hynixy D43 - czasem są z nimi problemy na NF4. Należy także pamiętać ze układy o pojemności 256MB mają lepsze właściwości OC niż większe moduły!

Posiadam niemarkowe moduły pamięci, które nie chcą się przetaktowywać, jednak chce podkręcić swój komputer. Nie będą one mnie ograniczać?
- Takie pamięci nie będą ogranicznikiem dla innych podzespołów. Wystarczy ustawić odpowiednio niski dzielnik pamięci (jego wartość zależy od częstotliwości naszego podkręconego procesora), a będą one pracować na swoich standardowych parametrach.

Jaki wybrać "numerek" procesora do O/C?
- Moim zdaniem powinno się wybierać najtańszy model, czyli 2800+ dla S754 oraz 3000+ dla S939 - nie warto dopłacać do wyższych modeli, mnożnik o x1 większy nie robi żadnej różnicy w O/C. Oszczędzone pieniądze lepiej zainwestować w inne ważne podzespoły.

Po wejściu do ustawień timingów pamięci w BIOSie zbladłem. Jak to wszystko poustawiać?!
- Sprawa z dobraniem odpowiednich timingow alpha jest bardzo skomplikowana. Ustawienia zależą nie tylko od rodzaju zastosowanych w pamięciach kości, ale również od pojemności modułu i producenta pamięci. Może niedługo opiszę co i jak :)

W moim Athlonie XP szyna FSB musiała pracować synchronicznie z pamięciami. Czy tu jest tak samo?
- W K8 częstotliwość pamięci i FSB nie są ze sobą powiązane. Są to dwie oddzielne szyny, nie ma również strat wydajności wynikających z "asynchronicznej" pracy pamięci i FSB.

Czy wyższe FSB (HTT) oznacza wyższą wydajność?
- Miedzy FSB 200, a 400 nie będzie żadnej różnicy wydajności, zakładając że mamy tak samo taktowany procesor i pamięci.

Jak ma się częstotliwość HT do wydajności?
- Częstotliwość HT jest nieistotna. Różnica w wydajności między np. 1000MHz, a 500MHz jest równa 0% (w porywach do 0.2%).

8. Przydatne programy

• A64MemFreq - obliczanie częstotliwości procesora oraz pamięci, pomaga dobrać odpowiedni dzielnik, bardzo przydatny.
• SP2004 - tester stabilności, nowa wersja popularnego prime95. Bardzo mocno grzeje procesor.
• SuperPI mod 1.4 - bardzo dobry benchmark jak i tester stabilności.
• CPUZ - chyba nie trzeba przedstawiać. Podstawowe informacje o CPU, MoBo i pamięci.
• A64 Tweaker XT- zmiana ustawień pamięci spod Windowsa.

9. Słowniczek:

• HTT - FSB
• NB - mostek północny
• SB - mostek południowy
• CPU - procesor
• MEM - pamieć RAM
• HT - Hyper Transport
• div xxx - dzielnik pamięci xxx
• MOBO - płyta główna
• Vcore - napięcie procesora
• Vdimm - napięcie pamięci